KOSZTY OBSŁUGI I NAPRAWY
Koszty własne transportu stanowią ogół, wyrażonych w pieniądzu, nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, poniesionych w procesach przemieszczania osób lub ładunków.Wielkość nakładów jest uzależniona między innymi od charakterystyki posiadanych pojazdów, rozmiarów produkcji transportowej, rodzaju przewozów oraz warunków pracy. Ale wielkość ta zależy również w znacznym stopniu od sposobu gospodarowania i stopnia realizowania zasady oszczędności.Koszt własny usług transportowych jest więc jednym z podstawowych jakościowych wskaźników, charakteryzujących całokształt działalności gospodarczej danej jednostki transportowej.Dążenie więc do wykonywania określonych zadań transportowych, przy jak najmniejszym nakładzie pracy i środków materialnych, jest podstawowym elementem zarządzania każdym przedsiębiorstwem. Może być ono realizowane pod warunkiem dysponowania szybką i rzetelną informacją m.in. o wielkości nakładów, której uzyskanie uwarunkowane jest prowadzeniem prawidłowego rachunku kosztów.Odpowiednie przygotowanie danych i ich ocena, powiązana ze wskaźnikami techniczno-eksploatacyjnymi i wielkością wykonanych zadań, i wyciąganie wniosków z tej oceny — oto środki, których wykorzystanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem i kierowaniu procesami transportowymi prowadzi zawsze do coraz lepszych wyników ekonomicznych i umożliwia wykorzystywanie rezerw.Koszty własne to wartość środków gospodarczych przedsiębiorstwa, zużytych na prowadzenie działalności operacyjnej w danym okresie rozrachunkowym.Koszty te, jako koszty rzeczywiste, można grupować według następujących kryteriów i jednostek odniesienia.1. Według rodzajów kosztów, jak np. amortyzacja, zużycie materiałów,,płace, pozostałe koszty, jako:koszty proste (jeden rodzaj kosztów),koszty złożone, obejmujące dwa lub więcej rodzajów kosztów.2. Według powiązania z procesem produkcji, jako:koszty podstawowe, które powstają w związku z realizacją technologiczną procesu produkcji,koszty ogólne, ponoszone dla zaspokojenia potrzeb produkcji i administracji,3. Według możliwości bezpośredniego rozliczania na rodzaje działalności,np. na dany pojazd samochodowy lub usługę, jako:koszty bezpośrednie (rodzaju działalności, usługi przewozowej lub asortymentu tych usług, miejsca powstawania kosztów), przy czym zalicza się do nich te koszty, które można zakwalifikować na podstawie dokumentów źródłowych,koszty pośrednie, do których zalicza się wszystkie pozostałe koszty. Nie można mówić o kosztach bezpośrednich i pośrednich w oderwaniu^ lecz w każdym przypadku w powiązaniu z określonym zjawiskiem. Koszty np. utrzymania dworca autobusowego będą kosztem bezpośrednim rodzaju działalności (przewozów osób), natomiast kosztem pośrednim usługi lub pojazdu (miejsce kosztów), koszty ubezpieczenia pojazdu będą kosztem bezpośrednim rodzaju przewozów i pojazdu, natomiast kosztem pośrednim usługi.4. Według stopnia zależności od wielkości pracy taboru: koszty zależnei niezależne od pracy taboru, w tym koszty zależne od przebiegu i od cza-su pracy. W kosztach niezależnych od pracy taboru rozróżnić jeszcze mo-żna koszty zależne od liczby posiadanego taboru oraz niezależne od tego.Ponadto w klasyfikacji kosztów mogą wystąpić jeszcze mniej ważne z pra-ktycznego punktu widzenia następujące ugrupowania:koszty zależne i niezależne od przedsiębiorstwa,koszty pilne i odraczalne,koszty elastyczne i sztywne,koszty jednorazowe i powtarzalne.Naturalnymi jednostkami (miernikami) produkcji transportowej są:w zakresie przewozu ładunków — tona i tonokilometr;w zakresie przewozu osób — pasażer i pasażerokilometr.Przez tonokilometr należy rozumieć przewóz jednej tony na odległość jednego kilometra (1 tkm = 1 tona X1 km).Przez pasażerokilometr należy rozumieć przewóz jednej osoby na odległość jednego kilometra (1 pasażerokm = 1 osoba Xl km). Każdy transport odbywa się w czasie i przestrzeni. Wielkość zużytego czasu oraz przebytej przestrzeni wpływa bezpośrednio na wielkość poszczególnych elementów oraz całość kosztów przewozu.Miernikiem czasu pracy taboru samochodowego jest godzina pracy pojazdu, tzw. wozogodzina, liczona od momentu opuszczenia zajezdni przez pojazd do momentu jego powrotu do tej zajezdni. Miernikiem odległości przewozu jest kilometr. Przebieg pojazdu ewidencjonujemy w wozokilometrach.Działalność przedsiębiorstwa transportowego można podzielić na:działalność podstawową, do wykonywania której zostało ono powołane;działalność pomocniczą, której głównym zadaniem jest świadczenie usług na rzecz działalności podstawowej;3) działalność pozaoperacyjną, której celem jest stworzenie właściwych warunków socjalno-bytowych pracownikom zatrudnionym w przedsiębiorstwie.Do działalności podstawowej w przedsiębiorstwach transportowych zaliczyć należy:przewozy ładunków taborem ciężarowym własnym,przewozy ładunków taborem ciężarowym obcym,przewozy ładunków taborem dostawczym,przewozy pasażerów taborem autobusowym własnym,przewozy pasażerów mikrobusami,spedycję i roboty ładunkowe.Do działalności pomocniczej należą:usługi obsługowo-naprawcze wykonywane na rzecz taboru samochodowego przez działającą w ramach jednostek eksploatacyjnych (przewozowych lub przewozowo-spedycyjnych) stację obsługi,usługi remontowe — naprawy główne taboru samochodowego, urządzeń technicznych i przeładunkowych, wykonywane przez samodzielne jednostki organizacyjne, działające w ramach wielozakładowego przedsiębiorstwa na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym (oddziały remontowe).Do działalności pozaoperacyjnej zalicza się prowadzenie:gospodarki mieszkaniowej,domów zbiorowego zakwaterowania,stołówek i bufetów,zawodowych szkół przyzakładowych,placówek kulturalno-oświatowych (klubów, świetlic),ośrodków wypoczynkowych i turystycznych,ośrodków wczasów dla dzieci i młodzieży,placówek służby zdrowia,przyzakładowych urządzeń sportowych,hoteli i kwater dla obcych pracowników oraz finansowanie stypendiów fundowanych.Nośnikiem kosztów jest każda jednostka, wraz z którą powstają koszty. Jednostkami kalkulacyjnymi są tylko te nośniki, które są równocześnie jednostkami lub miernikami produkcji. Jednostką kalkulacyjną jest więc jednostka produkcji stanowiąca przedmiot kalkulacji, tj. ustalenia jednostkowego kosztu własnego danej produkcji.Stosowane w usługach przewozowych transportu samochodowego jednostki kalkulacyjne można ująć w dwie grupy: ajednostki kalkulacyjne bezpośrednie, którymi są jednostki pracy przewozowej, a więc tonokilometr i pasażerokilometr,jednostki kalkulacyjne pośrednie, pośrednio związane z produktem transportu, jakim jest tonokilometr i pasażerokilometr, ale powodujące powstawanie kosztów; zalicza się do nich wozokilometr, wozogodzinę pracy pojazdu, wozodzień inwentarzowy.Jednostki kalkulacyjne mogą występować jako jednostki szczegółowe, wówczas gdy przeprowadza się kalkulację kosztu jednostkowego poszczególnej operacji przewozowej oraz jako jednostki zbiorcze. Wykorzystanie jednostek produkcji, jako zbiorczych jednostek kalkulacyjnych, w celu porównywania wielkości kosztu jednostkowego różnych okresów lub kosztów różnych jednostek organizacyjnych, wymaga przeprowadzenia odpowiednich przeliczeń eliminujących wpływ różnej odległości przewozu, struktury masy towarowej, struktury taboru itp.Grupowanie kosztów w układzie rodzajowym ma na celu:dostarczenie informacji niezbędnych do obliczenia dochodu narodowego,powiązanie planu kosztów i wpływów z planami zatrudnienia i funduszu płac, zaopatrzenia i zużycia materiałowego, zużycia środków trwałych itp.Dane układu rodzajowego kosztów mają istotne znaczenie dla gospodarki ogólnonarodowej; zaspokajają przede wszystkim potrzeby rachunku makroekonomicznego. Natomiast jego wykorzystanie w przedsiębiorstwie o-granicza się do powiązania rzeczowych i finansowych zadań w zakresie zużycia środków i przedmiotów pracy oraz pracy żywej, jako najprostszych elementów procesu pracy, z kalkulacyjnym układem kosztów, a więc z kosztami grupowanymi według ich nośników.W minimalnym układzie kosztów według rodzajów, tj. jednorodnych składników kosztów, można wyróżnić:zużycie środków pracy (amortyzacja),zużycie przedmiotów pracy (zużycie materiałów),zużycie pracy żywej (koszty płac bez narzutów na ubezpieczenie społeczne),usługi obce,koszty mające charakter podziału czystego dochodu narodowego (koszty ubezpieczeń społecznych, ubezpieczeń rzeczowych, podatki oraz odsetki).Układ rodzajowy kosztów dla przedsiębiorstw transportu samochodowego zakłada większe ich zróżnicowanie i obejmuje:płace,ubezpieczenia społeczne,amortyzację,materiały pędne, oleje i smary,ogumienie,pozostałe materiały,usługi transportowe i spedycyjne,usługi remontowe,delegacje i przejazdy,10) pozostałe koszty.Ze względu na stosunkowo dużą różnorodność kosztów pozostałych zachodzi potrzeba takiego ich rejestrowania, aby uzyskać dalszy podział rodzajowy, co znacznie ułatwia sporządzenie planu kosztów i ich analizę. Można wyodrębnić następujące rodzaje kosztów pozostałych: 1) czynsze i dzierżawy, 2) energia obca, 3) ubezpieczenia rzeczowe, 4) rejestracja pojazdów samochodowych, 5) obróbka obca, 6) opłaty pocztowe i telekomunikacyjne, 7) podatki, opłaty i świadczenia (bez ubezpieczeń rzeczowych), 8) nakłady finansowe, 9) narzuty na utrzymanie jednostek nadrzędnych, 10) narzuty na fundusze tworzone centralnie, 11) narzuty wynikające z działalności w ramach porozumień branżowych i patronackich, 12) ogłoszenia i reklama, 13) ochrona mienia, 14) nakłady na bhp, 15) nakłady na racjonalizację i wynalazczość, 16) nakłady na szkolenie, 17) koszty zakupu, 18) koszty inne. •Poniesione w przedsiębiorstwie nakłady proste, zarejestrowane w układzie kosztów rodzajowych, podlegają rozliczaniu na miejsca powstawania kosztów, na rodzaje działalności, asortymenty usług lub inne nośniki kosztów. Grupowanie kosztów według tzw. układu kalkulacyjnego wiąże się ściśle z wewnętrzną organizacją przedsiębiorstwa oraz przebiegiem procesu produkcji. Powiązanie to pozwala na wykorzystanie danych o kosztach do celów analityczno-kontrolnych oraz zarządzania. Jednocześnie umożliwia ono podział odpowiedzialności za realizację zadań w zakresie obniżki kosztów własnych między kierowników poszczególnych komórek organizacyjnych, względnie osoby realizujące poszczególne procesy produkcyjne. Dla potrzeb planowania należy uwzględnić dalszy podział kosztów na pozycje analityczne bądź wiążące się z danym fragmentem działalności przedsiębiorstwa lub też z określoną jednostką kalkulacyjną, bądź umożliwiające zachowanie w ramach układu kalkulacyjnego fragmentarycznego podziału na rodzaje kosztów.Z uwagi na podobny charakter działania oraz zawartą w nich tę samą treść ekonomiczną, przyjmuje się jednolity układ analityczny kosztów wydziałowych dla wszystkich rodzajów działalności podstawowej i pomocniczej, a mianowicie:płace i narzuty na płace,materiały, paliwo, zużycie przedmiotów nietrwałych,energia obca,amortyzacja środków trwałych,remonty środków trwałych,usługi transportowe,czynsze i dzierżawy,pozostałe koszty.Układ analityczny kosztów ogólnozakładowych uwzględnia podział na dwie grupy kosztów:administracyjno-gospodarcze,ogólnoprodukcyjne.W grupie kosztów ogólnoprodukcyjnych układ pozycji analitycznych jest identyczny, jak kosztów wydziałowych.W ramach kosztów ogólnoprodukcyjnych przewidziano dodatkowy podział na miejsca powstawania kosztów, które można było wyodrębnić, a mianowicie na:utrzymanie i ochronę obiektów,pojazdy dyspozycyjne i gospodarcze,zaopatrzenie i magazyny,bezpieczeństwo i higienę pracy,szkolenie,racjonalizację i wynalazczość,ośrodek informacji technicznej i ekonomicznej.Podział ten umożliwia uzyskanie informacji o koształtowaniu się kosztów, zaliczanych do ogólnoprodukcyjnych, ale bardzo zróżnicowanych, jeżeli chodzi o ich znaczenie w przedsiębiorstwie oraz ich treść ekonomiczną. Kalkulacja kosztów działalności stacji obsługi obejmuje następujące obsługi i naprawy eksploatacyjne:pojazdów ciężarowych,pojazdów dostawczych,autobusów,mikrobusów,pojazdów specjalnych,osprzętu przeładunkowego,pojazdów administracyjno-gospodarczych.Poza obsługą i naprawą mogą występować w stacji obsługi także prace:dla wydziału przewozu ładunków,dla wydziału przewozu pasażerów,dla wydziału spedycji,dla placówki terenowej wdla biur administracji,na rzecz utrzymania i ochrony obiektów,na rzecz utrzymania magazynów,na rzecz bhp,na rzecz szkolenia,na rzecz racjonalizacji i wynalazczości,dla ośrodka informacji naukowo-technicznej,remonty i konserwacje maszyn i urządzeń technicznych,produkcja na magazyn,przerób własny,prace dla obcych,naprawy poawaryjne obciążające winnych,inwestycje realizowane systemem gospodarczym,remonty kapitalne,likwidacja środków trwałych,prace dla działalności pozaoperacyjnej.W wymienionych pracach obowiązuje na ogół zleceniowa dokumentacja produkcyjna.Dokumentacja kosztów prostych stanowi podstawę do ustalenia k o-sztów działalności, a więc dla:płac i ubezpieczeń społecznych: podstawę tę stanowią karty drogowe, karty pracy, zestawienia liczby godzin, obliczenia premii, stanowiące podstawę zapisów w miesięcznych kartach wynagrodzeń pracowników fizycznych i sporządzane w oparciu o nie listy płacy pracowników fizycznych zatrudnionych w działalności podstawowej i pomocniczej, listy płacy pracowników umysłowych i fizycznych administracji, listy wypłat z bezosobowego funduszu płac,amortyzacji: miesięczne wykazy przebiegu środków transportowych amortyzowanych zależnie od przebiegu, rejestry środków transportowych, rejestry pozostałych środków trwałych, spełniające również rolę tabel amortyzacyjnych,materiałów pędnych i smarów: asygnaty rozchodowe zbiorcze (zbiorcze dowody RW), dowody RW, Z W, dowody WZ na materiały pobrane w obcych jednostkach, protokoły komisji inwentaryzacyjnej dotyczące niedoborów w granicach norm, wykazy przepałów,ogumienia — dowody RW, ZW, obciążenia za nadmierne zużycie ogumienia, uznane reklamacje dotyczące ogumienia,pozostałych materiałów: dowody RW, Z W, LN, materiały wliczone bezpośrednio w koszty, protokoły komisji inwentaryzacyjnej dotyczące niedoborów w granicach norm,usług transportowych i spedycyjnych: faktury obce i własne za usługi transportowo-spedycyjne,usług remontowych: faktury obce za usługi remontowe, protokoły dochodzeń dotyczące uznania za nie zawinione koszty awarii lub brakujących i nadmiernie zużytych części w samochodach oddanych do kapitalnego remontu,delegacji i przejazdów: zestawienia kosztów delegacji, kosztów delegacji kierowców i konduktorów, rachunki kosztów podróży,pozostałych kosztów: faktury obce i noty dotyczące reszty kosztów, Dowody dotyczące kosztów prostych podlegają ewidencji w rejestrach i zestawieniach kosztów obejmujących daną grupę kosztów. Dowody tepowinny być wypełnione czytelnie i podpisane przez osoby upoważnionedo ich wystawienia, sprawdzenia i zatwierdzenia.Do rozliczania kosztów prostych na układ kalkulacyjny służą:karty analityczne kosztów,karty rozliczeniowe kosztów ubezpieczeń pojazdów od OC i NW,karty innych rozliczeń międzyokresowych,arkusz rozliczeniowy kosztów.Oddzielne zadania spełniają arkusze rozliczeniowe działalności pomocniczej, które obok rozliczenia kosztów prostych na układ kalkulacyjny, służą do’ustalenia wielkości kosztów eksploatacji sprzętu, celem obciążenia nimi kosztów usług podstawowych. Gospodarstwa samochodowe powinny prowadzić prawidłowy rachunek kosztów transportu samochodowego, w tym kosztów związanych z utrzymaniem samochodów, według zasad zbliżonych do obowiązujących w przedsięborstwach transportowych. Ewidencjonowane koszty transportu samochodowego kalkulowane są w następującym układzie:materiały pędne i olej silnikowy na uzupełnienie poziomu,ogumienie,amortyzacja pojazdów na odtworzenie inwestycji i kapitalne remonty,remonty eksploatacyjne pojazdów samochodowych,płace i ubezpieczenia kierowców i pomocników kierowców,delegacje kierowców i pomocników kierowców,koszty wydziałowe,koszty ogólnozakładowe.
